کسانی که صبحانه می‌خورند نسبت به دیگر افراد به میزان قابل‌توجهی کمتر در معرض چاقی و خطر ابتلا به دیابت قرار می‌گیرند. نکته گفتنی این است که وعده صبحانه را فراموش نکنید، حتی یک روز را هم جا نیندازید (بدون استثناء)، چرا که این وعده به‌تنهایی تأثیر زیادی بر سلامت شما خواهد داشت. البته با خوردن دونات یا یک کلوچه بزرگ این اثر را نخواهید دید. کلید اصلی، در انتخاب مواد غذایی انرژی‌زا و مقوی می‌باشد و این چیزی است که ما در این مقاله بدان اشاره خواهیم کرد:

مواد غذایی را به اندازه نیاز بدنتان مصرف کنید. برای اکثر افراد، صبحانه کامل شامل 3 مولفه می‌باشد: بخش غلات و کربوهیدرات، بخش لبنیات یا غذاهای کلسیم‌دار و بخش میوه که مجموع این 3 بخش 300 کالری را در برمی‌گیرد. بخش پروتئینی (مانند گوشت) واجب نیست، ولی قابل‌قبول است، به شرطی که آن را با چربی و کالری زیاد مخلوط ننمایید.

در ذیل به چند مورد ترکیبی از این سه بخش اشاره شده است:
* کاسه‌ای پر فیبر (مخلوط از غلات)، مقدار زیادی توت‌فرنگی و شیر کم‌چرب

* مخلوطی از غلات، یک سیب، یک لیوان شیر سرد

* یک پیمانه ماست بدون چربی که با زغال‌اخته تازه مخلوط شود، به همراه یک تکه نان تست سبوس‌دار از گندم کامل پوشیده شده با میوه

* یک تکه نان سبوس‌دار که رویش پنیر خامه‌ای یا مربا گذاشته‌اید، به همراه یک هلو و یک پیمانه ماست

* تخم‌مرغ نیمرو شده، یک تکه نان سبوس‌دار، سالاد میوه‌های تازه و یک پیمانه شیر کم‌چرب

* یک مافین کم‌چرب، یک برش طالبی و یک فنجان شیر کم‌چرب

* یک کاسه برنج قهوه‌ای شیرین را جایگزین غلات کنید. برنج قهوه‌ای سرشار از مواد انرژی‌زا، ویتامین و فیبر است. برنج را شب قبل بپزید. سپس صبح آن را همراه با یک قاشق پر عسل، مشتی کشمش، چند برش سیب و کمی دارچین میل کنید. اگر تمایل به خوردن برنج ندارید، می‌توانید از هر دانه پختنی دیگر استفاده کنید (مانند جو، گندم سیاه، ارزن و...).

* یک لیوان اسموتی بنوشید. شما می‌توانید یک پیمانه توت‌فرنگی و یک موز را به همراه یک پیمانه ماست و یک پیمانه یخ خردکرده در مخلوط‌کن ریخته و از صبحانه‌ای سالم و غنی از آنتی‌اکسیدان بهره‌مند شوید و میزان مناسبی از کلسیم را نیز دریافت کنید. حالا می‌توانید از میوه‌های موجود در برنامه غذایی چند عددی را کم کنید.

* می‌توان غذای اصلی را به وعده صبحانه آورد. از این رو می‌توانید ماهی تن را به جای کره یا پنیر خامه‌ای بر روی تکه‌ای نان تست قرار دهید. ماهی تن منبع خوبی از اسیدهای چرب امگا- 3 و پروتئین‌های انرژی‌زاست. برای داشتن تنوع و حفظ سلامت، می‌توانید همین روش را با ماهی دودی، سالمون یا قزل‌آلا انجام دهید.

* خودتان در خانه مخلوطی از غلات تهیه کنید، زیرا بسته‌های تجاری موجود در مغازه‌ها دارای شکر و چربی می‌باشند. برای این کار، 2 پیمانه جو آسیاب‌کرده را با یک پیمانه میوه خشک، کمی از دانه‌های دیگر و مقداری شکر قهوه‌ای مخلوط کنید و به مدت 3 تا 5 دقیقه روی حرارت تفت دهید. اضافی آن را برای مصارف بعدی در یک شیشه دربسته بریزید و نگه دارید. این کار برایتان بسیار لذت‌بخش خواهد بود.

* یک کاسه پُر از کورن‌فلکس می‌تواند 25 تا 30 گرم از فیبر مورد نیاز روزانه بدن را تأمین کند. تحقیقات نشان داده‌اند افرادی که صبح را با خوردن غلات و شیر سرد آغاز می‌کنند، فیبر و کلسیم بیشتر و چربی کمتری دریافت می‌نمایند. مطالعات دیگر حاکی از آن است که افرادی که 2 کاسه غلات را یکجا مصرف می‌کنند، میزان چربی دریافتی آن‌ها تا 10 درصد کاهش می‌یابد.

* از خوردن برش‌های سیب به همراه کره بادام‌زمینی لذت ببرید. پروتئین و چربی موجود در کره بادام‌زمینی سبب نشاط برای شروع روزی خوب خواهند بود. سیب نیز فیبر لازم برای حفاظت در برابر برخی سرطان‌ها و بیماری‌های قلبی را تأمین خواهد کرد.

* در وعده صبحانه ساندویچ هم می‌توانید میل کنید. به این ترتیب که یک تکه نان سبوس‌دار بردارید و روی آن پنیر بمالید. آنگاه یک حلقه گوجه‌فرنگی و بعد برشی از تخم‌مرغ روی آن بگذارید.

* غلات صبحانه را می‌توان با موز مخلوط کرد و علاوه بر داشتن صبحانه‌ای خوشمزه از فواید پتاسیم موجود در موز نیز نهایت استفاده را کرد.

* غلات خود را با شیر سویا مخلوط کنید. سویا علاوه بر خاصیت استروژنی برای سلامت قلب نیز مفید است. اگر شیر سویا با کلسیم غنی شده باشد، از داشتن استخوان‌های قوی‌تری بهره‌مند می‌گردید.

* یک ایده جالب: آلنا انگر، محقق و پژوهشگر تغذیه، ایده‌ای عجیب ولی جالب برای ایجاد تنوع در صبحانه دارد. یک‌دوم پیمانه کره بادام‌زمینی، یک‌چهارم پیمانه شیرخشک بدون چربی، 3 پیمانه کورن فلکس و 2 قاشق سوپ‌خوری عسل را با هم مخلوط کنید. حالا، از مواد برداشته و 10 عدد توپ کوچک (گلوله‌مانند) درست نمایید. با کیسه فریزری دور آن را بپوشانید و درون یخچال بگذارید. به هنگام صبح 2 عدد از آن توپ‌ها را به همراه یک لیوان شیر بدون چربی نوش جان کنید.

یادآوری چند نکته

* خوردن نیمی از گریپ‌فروت 2 بار در هفته توصیه می‌شود. گریپ‌فروت سرشار از اسیدفولیک است و به میزان قابل‌توجهی احتمال خطر سکته مغزی را کاهش می‌دهد. با این حال، اگر دارو مصرف می‌کنید، در خوردن گریپ‌فروت محتاط باشید، چون احتمال دارد با آن داروهایی که در کبد پردازش می‌شوند، تداخل پیدا کند، لذا اگر دارو مصرف می‌کنید برای خوردن گریپ‌فروت نظر دکترتان را جویا شوید.

* نوشیدن یک فنجان چای سبز را به همراه صبحانه فراموش نکنید. چای سبز علاوه بر داشتن خواص مفید برای سلامت قلب، سبب کاهش وزن می‌شود. نتایج مطالعات نشان داده‌اند که چای سبز سرعت سوزاندن کالری و چربی را بالا می‌برد.

* ویتامین‌ها را در صبحانه خود بگنجانید. متخصصان تغذیه بر این باورند که بدن برای هضم بهتر و جذب مواد معدنی نیاز به ویتامین‌ها دارد.

* مقدار کمی بذر کتان روی غلات مصرفی، ماست، آبمیوه و یا نیمرویتان بپاشید. علاوه بر ماهی، بذر کتان منبع خوبی از اسیدهای چرب امگا-3 می‌باشد.

* تنوع ایجاد کنید. چه کسی می‌گوید که این صبحانه‌ها تکراری شده‌اند؟ شما می‌توانید با تغییراتی در نوع میوه، غلات، ماست و یا شیر، مخلوط‌های جدیدی بسازید و از آن لذت ببرید.

غذاهایی که خوردنشان با هم ممنوع است:
* مصرف لبنیات با گوشت سفید (مرغ، ماهی و...)
* مصرف تخم‌مرغ و ماهی که به دلیل اختلاف در مزاج انسان‌ها، ممکن است باعث بروز بیماری‌هایی مانند جزام (خوره)، فالج، نقرس، بواسیر، قولنج، درد دندان و امراض رطوبتی شود.
* مصرف سرکه و حلیم
* مصرف لبنیات و ترشیجات که باعث انجماد شیر در معده می‌شود.
* مصرف پنیر و ماست چکیده، پنیر و بادام، سرکه و عدس یا سرکه و ماش و سرکه و ماست که باعث لکه و پیسی در پوست صورت می‌شود.
* مصرف ماست و ترب و مصرف شیر برنج و سویق (آرد گندم) که باعث قولنج و بروز نفخ در بدن می‌شود.
* مصرف انار و حلیم (هریسه) که باعث گرفتگی در مویرگ‌ها می‌شود.
* مصرف خربزه و عسل که باعث سنکوب شدن و سایر امراض می‌شود.
* مصرف خربزه و موز یا خربزه و انبه نیز مناسب نیست.
* مصرف کله گوسفند و انگور به علت تشدید لزوجیت و بلغمیت (مزاج سرد و تر) ممنوع است.

خوردن غذاهایی که بعد از غذاهای قبلی ممنوع است:
* خوردن سرکه بعد از برنج، غذاهای نفخ آور، لزج، گس، لطیف (ماهی، شیر و هندوانه) و سنگین مناسب نیست.
* آشامیدن آب سرد بعد از غذاهای گرم یا بعد از استحمام مفید نیست.
* آشامیدن آب سرد بعد از خوردن میوه‌ها به‌خصوص میوه‌های سرد، از جمله خربزه و هندوانه باعث تولید سم در بدن می‌شود.
* آشامیدن آب گرم بعد از غذای شور، آشامیدن آب سرد هنگامی که معده خالی باشد مثلاً ناشتا، خوردن ترشی بعد از شیرینی، آشامیدن آب سرد بعد از ورزش و ریاضت و حرکات سنگین، خوردن خربزه و هندوانه بر روی آب گوشت و گوشت‌ها که باعث سنگینی و بروز امراض متعدد می‌شود.

* آشامیدن آب سرد و بلافاصله خوابیدن، آشامیدن آب بلافاصله پس از صرف غذا به‌خصوص در سردمزاج‌ها، آشامیدن آب در هنگام غذا خوردن، آشامیدن آب سرد بدون توقف که احتمال آن را دارد امراض متعددی رخ دهد، از آن جمله اگر سردی آن به قلب برسد به علت انطفاع حرارت غریزی احتمال سکته خواهد بود. همچنین، اگر به کبد برسد موجب بیماری استثقاء خواهد بود. اگر سردی آن به مغز برسد موجب استرخاء و سستی اعضا (ام‌اس) خواهد بود و همچنین اگر سردی آن به آلات تنفس و صوتی برسد باعث اختلال در عملکرد اعضای مذکور خواهد شد.

* آشامیدن آب بعد از خوردن غذاهای ترش، شیرین و مصرف آب بعد از خوردن ادویه، اسهال آور است.

* همچنین، آشامیدن آب سرد بعد از غذا و بعد از شیرینی‌ها باعث آسیب رساندن به دندان‌ها و افتادن زودرس آن‌ها می‌شود.

این‌ها را با هم بخورید
* برخی افراد به دلیل طبع سرد ماهی، دچار تهوع پس از مصرف آن می‌شوند. به این گروه از افراد توصیه می‌شود گوشت ماهی را قبل از طبخ، با ادویه‌های گرمی مانند فلفل سیاه، زیره یا حتی زنجبیل کمی طعم‌دار کنند. ضمن اینکه مصرف شربت نعناع با غذا، دم‌نوش نعناع، دم‌نوش زیره یا چای نبات بعد از غذا هم می‌تواند به این گروه افراد کمک کند. البته برخی افراد هم به ماهی حساسیت دارند و چاره‌ای جز حذف این ماده حساسیت‌زا از برنامه غذایی خود نخواهند داشت.
* در برخی مواد غذایی مصلح به‌طور طبیعی کنار ماده غذای وجود دارد. مثلاً انار از این مواد است. اگر دانه انار را تنها بخورید یبوست می‌گیرید، اگر آب انار را تنها بخورید، اسهال می‌شوید اما مصرف همزمان این دو به شکل میوه انار مشکلی ایجاد نمی‌کند.

* این موضوع در مورد بادام‌زمینی هم صحت دارد؛ پوست نازک قهوه‌ای‌رنگ روی بادام‌زمینی احتمال ابتلا به آلرِژی را کاهش می‌دهد اما اگر این پوست را بکنیم بادام‌زمینی به‌شدت تحریک‌کننده است.

مزاج بادام‌زمینی مثل باقی بادام‌ها گرم است و وقتی بادام‌زمینی بو داده می‌شود گرم‌تر می‌شود. کسانی که به بادام‌زمینی حساسیت دارند، چون افزایش گرمی باعث افزایش تحریک‌کنندگی بادام‌زمینی می‌شود و احتمال آلرژی‌زا بودن آن را بالا می‌برد, اگر به گرمی حساسیت دارید بادام را با پوسته و به‌صورت خام مصرف کنید.

* به‌طورکلی، شیر و سایر محصولات لبنی پاستوریزه طی فرآیند تولید، حجم بالایی از چربی خود را از دست می‌دهند و گاهی افزودنی‌ها و نگه‌دارنده‌های مختلفی هم به آن‌ها اضافه می‌شود. از این رو، معمولاً طبع بیشتر لبنیات، سرد و تر است و مصرف آن‌ها می‌تواند برخی مشکلات گوارشی مانند نفخ یا کولیت را به دنبال داشته باشد. پنیرها دو نوع تازه و کهنه دارند و طبع نوع تازه آن‌ها، سرد و تر است اما پنیرهای کهنه، طبع گرم و خشکی دارند. با این حال برای هر دوی این پنیرها، مصلح‌های یکسانی در طب سنتی در نظر گرفته شده است. بهترین مصلح پنیر که از گذشته تاکنون بیشتر ما عادت به مصرف آن داریم، گردو است اما می‌توان از سبزی‌های معطر، آویشن، نعناع خشک و حتی عسل هم به‌عنوان تعدیل‌کننده طبع انواع پنیر استفاده کرد. معمولاً ممنوعیت خوراکی برای همراه کردن مواد غذایی دیگر با پنیر در طب سنتی مطرح نیست اما خوردن پنیر می‌تواند باعث تحریک و تشدید برخی بیماری‌ها مانند صرع و سردرد شود. از این رو، افراد مبتلا به این بیماری‌ها باید درباره مصرف، نوع و میزان استفاده از پنیر با پزشک خود مشورت کنند.

ویتامین B1 (تیامین)

تیامین در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، عملکرد سیستم ایمنی و نیز به عنوان کوآنزیم برخی آنزیم‌ها عمل می‌کند.

کمبود آن سبب برخی حالات نظیر ضعف، بی اشتهایی، تپش قلب، افزایش فشار خون و... می‌شود. در برخی موارد، از دست دادن حافظه کوتاه مدت و عدم تعادل در راه رفتن نیز ناشی از کمبود تیامین است.

تیامین به مقدار زیاد در مخمر، جگر، غلات (کامل) و در گوشت یافت می‌شود.

البته باید توجه داشت هرچه نیاز و دریافت انرژی بالا رود نیاز به دریافت تیامین هم بیشتر می‌شود.

ویتامین B6 (پیریدوکسین)

ویتامین B6 یا پیریدوکسین در متابولیسم اسیدهای آمینه، تنظیم گیرنده‌های هورمون‌های استروئیدی، متابولیسم هم (نقش در هموگلوبین به عنوان حامل آهن) و تولید هیستامین نقش دارد.

ضعف، التهاب بدن (به خصوص در اطراف لب‌ها و دهان)، برخی ضایعات پوستی و اختلال در سیستم ایمنی از علائم مربوط به کمبود ویتامین B6 است.

باید در نظر داشت با افزایش مصرف پروتئین نیاز به دریافت پیریدوکسین نیز بیشتر می‌شود. سبزیجات تازه، گوشت و غلات از منابع خوب پیریدوکسین هستند.

ویتامین B2 (ریبوفلاوین)

برای ریبوفلاوین می‌توان نقش‌هایی مانند متابولیسم کربوهیدرات‌ها، اسیدهای آمینه و چربی‌ها و نیز حمایت از سیستم آنتی‌اکسیدانی و نقش کوآنزیمی را برشمرد.

التهاب لب‌ها، لثه و اطراف دهان و نیز اختلالات عصبی و کم خونی از عوارض مربوط به کمبود ریبوفلاوین است.

ریبوفلاوین را می‌توان از مواد غذایی مانند جگر، گوشت، سبزیجات تازه، سبوس غلات و لبنیات دریافت کرد.

ویتامین B3 (نیاسین)

نقش‌های اختصاصی نیاسین شامل ترمیم و نگهداری ژن‌ها و DNA است، علاوه بر آن این ویتامین در متابولیسم کربوهیدرات‌ها، اسیدهای چرب و آمینواسیدها نقش دارد.

عوارضی مانند ضعف عضلانی، سوءهاضمه و بیماری پلاگر که موجب ضایعات پوستی، فراموشی و اسهال می‌شود، از نشانه‌های کمبود نیاسین است. باید توجه داشت که نیاسین در آبکش کردن برنج که یکی از منابع غنی آن است (از طریق آب دور ریخته شده) از دست می‌رود.

گوشت، برخی غلات، بادام زمینی، شیر و تخم‌مرغ از منابع سرشار نیاسین می‌باشند.

ویتامین B9 (فولات یا اسید فولیک)

ویتامین B9 در سنتز اسیدهای آمینه و ساخت سلول‌های خونی یا گلبول‌های سفید و قرمز (WBC و RBC) نقش دارد.

در کمبود این ویتامین مقدار هموسیستئین خون بالا می‌رود که از عوامل خطرزای بیماری‌های قلبی می‌باشد. اختلالات عصبی، اختلال در رشد جنین و نیز اختلال در تولید سلول‌های خونی و کم‌خونی، ناشی از کمبود فولات است.

جگر، گوشت، غلات کامل و سبزیجات برگ پهن از منابع خوب فولات هستند. باید یادآوری کرد که در کمبود آهن و ویتامین C ممکن است علائم کمبود فولات رخ بدهد.

ویتامین B5 (اسید پنتوتنیک)

نقش ویتامین B5 مانند سایر ویتامین‌های ذکر شده در متابولیسم و تولید انرژی است، به طوری که در کمبود این ویتامین فرد دچار افسردگی، اختلالات خواب و کمبود انرژی می‌شود.

گوشت، جگر، شیر و غلات (کامل) از منابع غنی اسید پانتوتنیک هستند.

البته لازم به ذکر است که در فرآیند پوست‌گیری غلات، مقدار زیادی از ذخیره ویتامین B5 آن از دست می‌رود.

ویتامین بیوتین (B7 , H)

بیوتین به عنوان کوآنزیم آنزیم‌های کربوکسیلاز و در فرآیند کربوکسیلاسیون نقش اصلی را دارا است. علاوه بر آن در تولید برخی آنزیم‌های دیگر مانند گلوکوکیناز و PEPCK و نیز در تعامل با فولیک اسید و ویتامین B12 ایفای نقش می‌کند.

درماتیت (پوسته پوسته شدن پوست)، کبد چرب و هیپرکلسترولمی از مهم‌ترین عوارض کمبود بیوتین هستند.

بادام زمینی، تخم مرغ، سویا، ماست و سیب زمینی از منابع غذایی حاوی بیوتین می‌باشند.

ویتامین B12 (کوبالامین)

ویتامین B12 به عنوان کوآنزیم برای برخی آنزیم‌های بدن بوده و نیز نقش شناخته شده آن در تولید سلول‌های خونی و عصبی حائز اهمیت است.

کم‌خونی، اختلالات عصبی، اختلال در رشد و تکثیر سلولی و نیز سطح بالای هموسیستئین خون از عوارض مربوط به کمبود ویتامین B12 است.

منابع غذایی ویتامین B12 عمدتاً حیوانی‌اند، مانند جگر، شیر، تخم مرغ، ماهی، ماهیچه و ... ممکن است افراد گیاه‌خوار دچار کمبود ویتامین B12 شوند.

نتیجه‌گیری

ویتامین‌های گروه B از گروه ویتامین‌های محلول در آب بوده که باید برای تأمین نیاز بدن به صورت روزانه مصرف شوند، زیرا بدن قادر به ذخیره سازی آن‌ها نیست.

نکته مهم در مورد ویتامین‌های گروه B آسیب پذیری آن‌ها در برابر حرارت، اکسیداسیون و PH بالا بوده و برخی از آن‌ها مانند ویتامین B1 به الکل نیز حساسیت دارند.